Początki drogi do reformy wskaźników

Pierwsze konsultacje związane z reformą wskaźników były prowadzone już w 2018 r. i na ich podstawie powstały pierwsze dokumenty dotyczące tranzycji. To pokazuje, jak długo konsultowano zmiany i czynności, których efektem są wskaźniki referencyjne. Konsultacje były prowadzone z szeregiem instytucji i podmiotów infrastruktury rynku finansowego w Polsce. Trzeba pamiętać o tym, że Związek Banków Polskich reprezentuje podmioty przekazujące dane, czyli uczestników fixingu oraz banki komercyjne i spółdzielcze jako podmioty stosujące wskaźniki referencyjne. Dlatego ZBP od samego początku jest zaangażowany w prace dotyczące wskaźników referencyjnych. Na stronie GPW Benchmark, wśród dostępnych materiałów, są wszystkie dokumenty konsultacyjne, z których pierwszy powstał właśnie w 2018 r. Efektywna i praktyczna działalność GPW Benchmark, jako podmiotu mającego obowiązek opracowywania wskaźników referencyjnych, czyli stawek referencyjnych, to połowa 2018 r. – wtedy zyskał on prawo i obowiązek podjęcia działalności w kierunku dostosowania stawek WIG i WIBOR do rozporządzenia BMR. Gdyż jak się okazało, prace dotyczące rozporządzeń, wymogów i regulacji, które warunkowały dalsze możliwości opracowywania wskaźników referencyjnych, jest ponad siły zrzeszenia ACI Polska.

 

Pozyskiwanie danych i organ właściwy

 

W reformie wskaźnika referencyjnego chodziło o uwzględnienie danych z transakcji z rynku, którego pomiar jest celem wskaźnika i zapewnienie wprowadzenia szeregu procedur, procesów i czynności kontrolnych. Ponadto trzeba też wprowadzić cały system, który oparty jest o wiele czynności statystycznych, duży zakres analiz, weryfikacje zgodności z przepisami prawa i jednocześnie zapewnić duży zakres komunikacji, zdolności do oceny wszystkich procesów u wszystkich graczy. Tymi graczami są: GPW w Benchmark, podmioty przekazujące dane, jak również organ właściwy. Organem właściwym w polskim porządku prawnym został wskazany KNF (Urząd Komisji Nadzoru Finansowego). Jest to bardzo ważny czynnik z punktu widzenia całej zmiany, czyli reformy i wdrożenia rozporządzenia BMR. To ciało, które nadzoruje i ma kontrolę nad działalnością administratora wskaźników referencyjnych. KNF oceniał w ramach procedury administracyjnej, wszystkie elementy i prace, które zostały wykonane przez GPW Benchmark. GPW Benchmark jako spółka zyskała obowiązek i misję dostosowania stawek referencyjnych do rozporządzenia BMR. GPW Benchmark wypełniło zobowiązania wynikające z rozporządzenia, czyli złożyło wniosek o pełnienie funkcji administratora wskaźników referencyjnych stóp procentowych, w tym wskaźnika kluczowego, jakim jest WIBOR. Zgodę spółka otrzymała w grudniu 2020 r., po rocznym okresie analizy.

 

Działania GPW Benchmark w zakresie dostosowania do wymogów BMR

 

BMR obliguje spółkę bezpośrednio do wykonywania czynności, a GPW Benchmark jako administrator musiał stwierdzić, w jaki sposób możliwe jest wykorzystanie danych z rynku depozytów niezabezpieczonych, rynku międzybankowego i innych rynków powiązanych. Jak się okazało, poziom transakcyjności, lub też liczba i wolumen transakcji w długich terminach na krzywej pieniężnej jest ograniczony. Z takim czynnikiem borykają się w większości administratorzy wskaźników referencyjnych typu IBOR i dlatego dostosowywali oni również swoje zasady opracowywania metody do rozporządzenia BMR, na przykład poprzez wliczanie innych transakcji, albo włączenie obowiązku przekazywania danych. GPW benchmark to specyficzna spółka, która jest administratorem wskaźników referencyjnych, czyli ma określoną rolę, oraz jest regulowana i jest regulatorem procesów, które podmioty przekazujące dane muszą mieć. Ma też zdolność do narzucania woli, poprzez kodeks postępowania.

 

Kluczowa rola WIBOR dla stabilności finansowej

 

Odbyło się to na podstawie prac administratora wraz z przedstawicielami sektora bankowego, instytucji publicznych i w ramach różnych grup roboczych. GPW Benchmark od początku 2019 r. pracował w ramach grupy roboczej w Ministerstwie Finansów. Od marca 2019 r. odbywały się cykliczne spotkania, na których dyskutowano, w jaki sposób można stworzyć kaskadę danych, czyli w jaki sposób uhierarchizować dane wejściowe, które wchodzą do metody stawek referencyjnych WIBID i WIBOR uwzględniając, co ważne, definicje tych stawek. WIBID i WIBOR to dwa wskaźniki referencyjne włączone w rodzinę stawek referencyjnych, które mierzą i odnoszą się bezpośrednio do rynku międzybankowego. Ta definicja jest istotna dlatego, że w jej ramach WIBID i WIBOR są używane jednakowo w kredytach hipotecznych, kredytach konsumenckich, ale również w tzw. drugiej stronie produktów, czyli w obligacjach korporacyjnych i Skarbu Państwa. Administrator musiał o tym pamiętać. Dlaczego przeprowadzono proces dostosowania stawek referencyjnych WIBID i WIBOR, a nie wprowadzono RFR (Risk Free Raid), czyli nowego typu wskaźnika, jednodniowego krótkiego, w okresie, w którym przygotowywano się do dostosowania stawek referencyjnych? Żeby przeprowadzić proces tranzycji zamiany jednego typu wskaźnika na inny, trzeba mieć do tego zdolność prawną i otoczenie prawne musi na to pozwalać. Takiego rodzaju dostosowanie rozporządzenia BMR miało miejsce i weszło w życie dopiero na początku 2021 r. Mając na uwadze to, że stawki referencyjne WIBID i WIBOR stanowiły kluczowy element funkcjonowania systemu finansowego, nie było innego scenariusza niż dostosowania ich do wymogów BMR. Był to gwarant stabilności sektora finansowego. Komitet Stabilności Finansowej (KSF) wprowadził brak dostosowania stawek referencyjnych do wymogów rozporządzenia BMR na listę czynników, które zagrażają stabilności sektora finansowego. W momencie uzyskania przez GPW Benchmark tego zezwolenia ten czynnik został przez KSF zniwelowany.

 

Grupa Robocza i kaskada danych

 

Grupa Robocza, która pracowała w 2019 r., aż do momentu wprowadzenia przedstawienia przez GPW Benchmark wniosku do KNF o odgrywanie roli administratora wskaźników referencyjnych stóp procentowych, pracowała przy zaangażowaniu szeregu różnych instytucji, nie tylko banków, ale też funduszy inwestycyjnych, a ponadto konsultacje publiczne były konsultacjami otwartymi. Dokument był dostępny na stronie internetowej i został rozesłany do wszystkich podmiotów stosujących wskaźniki w tamtym okresie. W pracach brali udział przedstawiciele Ministerstwa Finansów, Rzecznik Finansowy, przedstawiciele UOKiK oraz przedstawiciele NBP. Razem z przedstawicielami najważniejszych instytucji i organów w państwie pracowano nad strukturą kaskady danych. Kaskada danych w istotny sposób odróżnia WIBOR od WIRON-u. To podstawa wskaźników referencyjnych stóp procentowych, czyli załącznika numer 1 do rozporządzenia BMR. W tym, często pomijanym, załączniku wprost podano, że administrator wskaźnika referencyjnego, który dotyczy stóp procentowych, ma obowiązek wprowadzenia metody kaskady danych do sposobu opracowywania wskaźnika danych z rynku, którego pomiar jest celem. W tym przypadku z rynku międzybankowych depozytów niezabezpieczonych, jeżeli takie występują, a jeżeli nie, przechodzi się do kolejnego poziomu i jest nim rynek powiązany. W BMR wymieniono przykłady: może być rynkiem certyfikatów depozytowych, wynikiem transakcji pochodnych, nawet rynkiem transakcji walutowych derywatów instrumentów pochodnych.

 

Kaskada danych, derywaty i swoboda uznania

 

GPW Benchmark nie wprowadził żadnych derywatów bezpośrednio do metody kaskady danych, ale trzeba przyznać, że wszelkie informacje, które dotyczą rynku finansowego i to, co wpływa na rynek instrumentów międzybankowych, nie jest „odarte” z wpływów innych segmentów rynku pieniężnego. Dlatego, kiedy analizujemy zachowanie wskaźników referencyjnych, zawsze patrzymy na różne elementy całego systemu finansowego i rynku pieniężnego. Jeżeli nie ma transakcji na rynku i na rynkach powiązanych, które zostały zdefiniowane i konsultowane z podmiotami biorącymi udział w konsultacjach jeszcze w roku 2019, to są nimi rynek instytucji finansowych i rynek pozostałych instytucji finansowych. Na tym kaskada się nie kończy. BMR bezpośrednio i wprost dopuszcza na trzecim bądź na czwartym kolejnym poziomie kaskady danych, używanie innych typów danych wejściowych niż transakcje. W tym przypadku są to albo kwotowania wiążące, albo nawet kwotowania orientacyjne lub też swoboda uznania. Co oznacza swoboda uznania? Jeżeli administrator danego wskaźnika referencyjnego zdaje sobie sprawę z tego, że istnieje taka przestrzeń, bądź istnieją takie dni, w których transakcji na rynku jest niewiele, albo kiedy transakcje na rynku bazowym i na rynkach powiązanych nie istnieją ze względu na warunki rynkowe, w których się znajdujemy, to obowiązkiem administratora i obowiązkiem podmiotów przekazujących dane zgodnie z narzuconymi procedurami jest zapewnić, że te kwotowania wiążące odpowiadają temu, że interes dealera, osoby, która na tej podstawie miałaby dokonać transakcji, jest rzeczywiście dobrze zweryfikowany.

 

Rekomendacje dotyczące kwotowań wiążących

 

W związku z tym administrator przeprowadził i wprowadził rekomendacje dotyczące kwotowań wiążących. To nie jest tak, że przedstawiciele banków spotykają się o określonej porze „dzwonią do siebie” i ustalają, jaki będzie wskaźnik. Obostrzenia te zostały wprowadzone jeszcze przed kaskadą uwzględniającą transakcję, czyli w 2018 r., a później zostały pogłębione i doprecyzowane w momencie wprowadzenia pełnej kaskady danych i dostosowania metody stawek referencyjnych do rozporządzenia BMR, co miało miejsce na początku 2020 r. Korzystano z okresu przejściowego dostosowania. EULIBOR też musiał zdecydować się na metodologię tzw. hybrydową. Czyli transakcje i coś innego więcej. Wzorując się częściowo na EULIBOR wprowadzono również metodę hybrydową, wiedząc, że w niektórych momentach, może okresowo transakcji nie być. Jednocześnie może to być zależne od sytuacji rynkowej, bieżącej albo długoterminowej. Pandemia COVID-19 była okresem specyficznym, potem był okres podwyżek stóp procentowych NBP i nie pozostawał on również bez wpływu na pozostałe elementy rynku finansowego, w tym rynek walutowy, rynek SWAP i inne segmenty rynku pieniężnego. Dlatego rekomendacja kwotowań wiążących musi jasno i precyzyjnie zdefiniować, czym jest tak zwana baza kwotowania wiążącego. Musi określić listę elementów, które bierze się pod uwagę (listę zweryfikowaną, określoną w polityce notowania), która wskazuje na to, czym jest baza kwotowania i dopiero wtedy podmiot, osoba, która zajmuje się przekazaniem kwotowania, ma dostosować bazę kwotowania wiążącego o korektę, która jest swobodą uznania.

 

W drodze do WIRON-u

 

Domknięciem, metody WIBOR jest cały element kaskady danych, który nie jest nowością. Precyzja i kontrola w tym zakresie, jeżeli chodzi o procedury nałożone na podmioty przekazujące dane, charakteryzują hybrydowe metody dla stawek IBOR, ale jest to wycinek i to jest cel pomiaru rynku międzybankowego. Wraz z tym procesem zostały wprowadzone do banków obowiązki przekazywania danych transakcyjnych i te dane transakcyjne od samego początku stanowiły dla GPW Benchmark przedmiot analizy w celu opracowania alternatywnych wskaźników referencyjnych stopy procentowej. W ich wyniku opracowano wskaźnik referencyjny WIRON. Należy przypomnieć, że rok 2020 to również czas pracy zespołu roboczego przy Ministerstwie Finansów, który pracował już nad metodą i wyborem alternatywnych wskaźników referencyjnych stóp procentowych. Uczestniczył w tym GPW Benchmark oraz wszystkie najważniejsze instytucje, które pilnują stabilności systemu finansowego.

 

Na podstawie wypowiedzi Aleksandry Bluj, wiceprezes zarządu GPW Benchmark w trakcie webinarium poświęconego tranzycji wskaźnika WIBOR na WIRON. Opracował Bohdan Szafrański.