WIBOR – historia. Jak powstał WIBOR i dlaczego stał się kluczowym wskaźnikiem referencyjnym?

WIBOR ma za sobą prawie trzydziestoletnią historię, w trakcie której mogliśmy obserwować, jak rozwija się polska gospodarka i polski rynek finansowy. W tym czasie w naszym kraju dokonała się transformacja ustrojowa, a nasze gospodarka przeszłą trudną i długą drogę, której ukoronowaniem było wstąpienie do Unii Europejskiej.

Stawka WIBOR ewoluowała i zmieniała się w czasie. Dzięki przyjętym rozwiązaniom i zgodności z prawem polskim i europejskim jest odporna na manipulacje i na kryzysy finansowe. WIBOR jest wskaźnikiem, który podlega ścisłej kontroli, audytom i regulacjom. W procesie ustalania WIBOR nadzorowanym przez Administratora biorą udział banki o największym udziale w rynku i wysokim standingu kredytowym.

Z artykułu przygotowanego przez naszych ekspertów dowiesz się, czym jest WIBOR, jaka jest jego historia oraz jakie jest jego znaczenie dla rynku finansowego w Polsce.

Czym jest stawka referencyjna WIBOR?

WIBOR to akronim od Warsaw Interbank Offered Rate. To wiarygodny i obiektywny wskaźnik stopy procentowej, który jest zgodny z unijnym Rozporządzeniem o Wskaźnikach Referencyjnych BMR. Stawka WIBOR odzwierciedla poziom stopy procentowej, po jakiej banki uczestniczące w Fixingu, są gotowe i zobowiązane składać depozyty na określone terminy w innych bankach.

WIBOR to kluczowy wskaźnik, który służy do mierzenia ceny pieniądza na rynku międzybankowym. Jednak jego zastosowanie jest dużo szersze. Ma duży wpływ na raty i koszt kredytu oraz na wycenę innych produktów i instrumentów finansowych. Odgrywa dużą rolę przy podejmowaniu decyzji kredytowych i inwestycyjnych przez różnych uczestników rynku finansowego.

WIBOR wg GPW Benchmark

Sprawdźmy też, jak wygląda definicja WIBOR przyjęta przez administratora stawek referencyjnych.

„Wskaźnik WIBOR – wskaźnik referencyjny stopy procentowej w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 22 Rozporządzenia o Wskaźnikach Referencyjnych będący kluczowym wskaźnikiem referencyjnym w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 25 Rozporządzenia o Wskaźnikach Referencyjnych, odzwierciedlający poziom stopy procentowej, po jakiej Depozyty na określone Terminy Fixingowe byłyby składane przez podmioty spełniające Kryteria Uczestnika Fixingu w innych podmiotach, spełniających Kryteria Uczestnika Fixingu„.

Definicja ta wprost odnosi się do roli WIBOR, którą jest pomiar ceny międzybankowego rynku pieniężnego. W ramach tego rynku zawierane są transakcje między bankami, których przedmiotem są pieniądze, znajdujące się na rachunkach bieżących tych banków w banku centralnym.

Historia stawek referencyjnych WIBOR

Historia stawki WIBOR rozpoczęła się w połowie lat 90. ubiegłego wieku. Celem jej wdrożenia było zapewnienie stabilności na rynku finansowym w okresie transformacji gospodarczej i ustrojowej oraz wsparcie rozwoju sektora bankowego. WIBOR był polskim odpowiednikiem LIBOR (London Interbank Offered Rate) i EUROIBOR (Euro Interbank Offered Rate).

WIBOR stał się transparentnym i reprezentatywnym wskaźnikiem stopy procentowej, który do tej pory jest używany przez banki do ustalania oprocentowania kredytów dla klientów indywidualnych i przedsiębiorstw. Stosowany jest także w różnych umowach finansowych. WIBOR wpływa również na zdolność banków do pozyskiwania środków i udzielania pożyczek.

Wprowadzenie WIBOR miało duże znaczenie dla rozwoju rynku finansowego i różnego rodzaju instrumentów finansowych, które są oparte na stawkach procentowych. Są to m.in. obligacje skarbowe i korporacyjne, instrumenty pochodne, czy umowy terminowe.

Dodatkowa informacja: Instrument pochodny jest instrumentem finansowym, którego wartość zależy od wartości innego instrumentu finansowego, który nazywamy instrumentem bazowym. Do instrumentów pochodnych zaliczamy kontrakty terminowe (np. kontrakt terminowy) na indeksy giełdowe oraz opcje (np. opcje walutowe).

Stawka WIBOR ulegała różnym zmianom, które zapewniły mu większą transparentność i wiarygodność. Zmiany te dotyczyły m.in. metodologii ustalania WIBOR czy panelu banków, które biorą udział w Fixingu.

Od czego zależy wysokość stawek referencyjnych WIBOR?

Największy wpływ na WIBOR mają stopy procentowe NBP, do których zaliczamy m.in. stopę referencyjną, stopę lombardową, czy stopę depozytową. Stopy procentowe to podstawowe narzędzie polityki pieniężnej banku centralnego, której celem jest zapewnienie stabilności cen przy jednoczesnym zapewnieniu wzrostu gospodarczego. Wysokość stóp procentowych jest ustalana przez Radę Polityki Pieniężnej, która jest organem Narodowego Banku Polskiego. Rada może zdecydować się na wzrost stóp procentowych, ich obniżenie lub pozostawienie na dotychczasowym poziomie.

Przykład: jeśli grozi nam wysoka inflacja, to RPP podejmie decyzję o podniesieniu stóp procentowych. Bardziej opłacalne będzie trzymanie pieniędzy w banku niż zaciąganie kredytu np. przez przedsiębiorstwa, które wstrzymują również inwestycje. Efektem będzie ściągnięcie pieniędzy z rynku.

Stawka WIBOR mieści się w określonym przedziale, którego górną granicę wyznacza stopa lombardowa, a dolną – stawka depozytowa. Obserwując aktualne i historyczne WIBOR-u nietrudno zauważyć, że wskaźnik ten jest najbardziej zbliżony do stopy referencyjnej.

Zależność między stopami procentowymi a WIBOR polega na tym, że gdy stopy procentowe rosną, to możemy zaobserwować wzrost stawki WIBOR. Warto jednak zauważyć, że WIBOR jest słusznie nazywany wskaźnikiem, który „patrzy w przyszłość”. Oznacza to, że przewidywania analityków rynku, co do kierunku zmian stóp procentowych, mogą mieć wpływ na wartość WIBOR. Stawka referencyjna może zatem rosnąć lub spadać, zanim jeszcze zmienią się stopy procentowe.

Warto podkreślić, że na wysokość stawek WIBOR nie mają wpływu banki, ani inne instytucje finansowe.

WIBOR a Rozporządzenie BMR Unii Europejskiej

Zanim przejdziemy do zgodności WIBOR z Rozporządzeniem BMR, sprawdźmy, czym jest ten dokument.

Czym jest Rozporządzenie BMR?

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE z dnia 8 czerwca 2016 roku (Rozporządzenie BMR) opisuje zasady, na jakich opracowuje się wskaźniki referencyjne, które wpływają m.in. na oprocentowanie kredytów, rachunków oszczędnościowych i papierów dłużnych. Rozporządzenie BMR weszło w życie następnego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, a stosuje się je od 1 stycznia 2018 r. Banki w Polsce oraz inni uczestnicy rynku również muszą się do niego dostosować.

Zgodnie z Rozporządzeniem BMR instytucje finansowe mogą stosować wyłącznie te wskaźniki referencyjne, które są opracowywane przez licencjonowanego administratora, który otrzymał zgodę na działalność od właściwego organu nadzorczego.

Czy WIBOR jest zgodny z Rozporządzeniem BMR?

Wraz ze wzrostem WIBOR-u i rat kredytowych pojawiły się spekulacje dotyczące wiarygodności wskaźnika.

Jednak komunikaty wydane przez Komisję Nadzoru Finansowego, a następnie przez UOKiK rozwiewają wszystkie wątpliwości. WIBOR oraz metoda jego opracowywania spełniają warunki, które zostały określone w unijnym Rozporządzeniu BMR. Oznacza to, że stawka WIBOR odzwierciedla ekonomiczną rzeczywistość w sposób rzetelny i dokładny.

Kto jest Administratorem WIBOR?

Nad zachowaniem wiarygodności stawek referencyjnych i zapewnieniem transparentności metod, które służą ich opracowaniu, czuwa Administrator, czyli profesjonalny podmiot spoza sektora bankowego.

Administratorem stawek WIBID i WIBOR do 29 czerwca 2017 r. było Stowarzyszenie Rynków Finansowych ACI Polska. Nowe regulacje przyjęte przez Unię Europejską wykluczały możliwość uzyskania licencji nadzorcy przez stowarzyszenie. ACI Polska nie chciało zmieniać swojego statusu prawnego i podjęło decyzję o przekazaniu administrowania fixingiem.

ACI jako administrator dokonał kilku zmian. Na początku 2013 roku przy współpracy z Narodowym Bankiem Polskim, Komisją Nadzoru Finansowego, Związkiem Banków Polskich oraz przedstawicielami 17 banków stworzył nowe zasady dla ustalania WIBOR, które miały być zgodne z nowo powstającymi wytycznymi europejskiego nadzoru. Przykładowo, zobowiązano banki uczestniczące w fixingu do zawierania transakcji po zgłoszonych cenach przez 15 minut po godzinie publikacji, która miejsce o 11:00. Stowarzyszenia brało też udział w konsultacjach dotyczących nowego rozporządzenia unijnego dot. wskaźników referencyjnych.

Od dnia 30 czerwca Administratorem WIBOR i WIBID jest GWP Benchmark S.A., która jest spółką zależną Giełdy Papierów Wartościowych. Pośredni nadzór nad administratorem pełni Komisja Nadzoru Finansowego. Spółka została też wpisana do właściwego rejestru ESMA (Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych).

Odpowiedzialność Administratora jest bardzo duża, biorąc pod uwagę wpływ WIBOR na cały rynek finansowy. Dlatego musi spełniać rygorystyczne wymogi, które zostały nałożone przez prawo polskie i europejskie, tj.:

• odpowiednia struktura organizacyjna,
• sprawny system kontroli wewnętrznej,
• opracowanie procedur badania jakości danych, służących do wyznaczania wskaźnika referencyjnego.

Jak obliczany jest WIBOR?

Stawka WIBOR jest wyznaczana za pomocą tzw. Metody Kaskady Danych. Fixing dla większości terminów odbywa się w każdy dzień roboczy o godzinie 11 i zazwyczaj bierze w nim udział 10 największych banków w Polsce:

1. BNP Paribas Bank Polska S.A.
2. Bank Handlowy w Warszawie S.A.
3. Bank Millenium, S.A.
4. Bank Pekao S.A.
5. Santander Bank Polska S.A.
6. Deutsche Bank Polska S.A.
7. ING Bank Śląski S.A.
8. mBank S.A.
9. Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A.
10. Bank Gospodarstwa Krajowego.

Jeżeli w fixingu bierze udział 8-9 banków, to agent kalkulacyjny wylicza stopę referencyjną po uprzednim odrzuceniu skrajnych wartości. Gdy w Fixingu bierze udział 6-7 banków to pod uwagę bierze się wszystkie zaproponowane kwotowania.

W pierwszej kolejności Administrator sprawdza, czy doszło do transakcji udzielenia pożyczek między uczestnikami Fixingu. Jeśli nie doszło do takich transakcji, to wtedy pod uwagę bierze się transakcje z dużymi podmiotami finansowymi. W przypadku braku realnych transakcji, do wyznaczenia WIBOR stosuje się kwotowania wiążące banków-panelistów.

Jakie są stawki WIBOR?

WIBOR jest wyznaczany dla następujących terminów:

• WIBOR ON (overnight) – depozyt na jeden dzień, począwszy od dnia zawarcia transakcji,
• WIBOR TN (ang. tomorrow/next) – depozyt na jeden dzień, począwszy od następnego dnia roboczego po zawarciu transakcji,
• WIBOR SW (ang. spot week) – depozyt na tydzień, począwszy od dwóch dni roboczych po zawarciu transakcji,
• WIBOR 2W – depozyt na 2 tygodnie, począwszy od dwóch dni roboczych po zawarciu transakcji,
• WIBOR 1M – depozyt na 1 miesiąc, począwszy od dwóch dni roboczych po zawarciu transakcji,
• WIBOR 3M – depozyt na 3 miesiące, począwszy od dwóch dni roboczych po zawarciu transakcji,
• WIBOR 6M – depozyt na 6 miesięcy, począwszy od dwóch dni roboczych po zawarciu transakcji,
• WIBOR 12M – depozyt na 1 rok, począwszy od dwóch dni roboczych po zawarciu transakcji.

Do historii przeszedł natomiast WIBOR dla terminu 9 miesięcy (9M), który nie jest publikowany od 3 lutego 2020 r.

Warto wiedzieć: WIBOR 3M jest uważany za ważny wskaźnik kosztu krótkoterminowego finansowania na rynku międzybankowym. Jest używany do jako wskaźnik dla np. kredytów hipotecznych i korporacyjnych, czy obligacji.

Stawki WIBOR 1M są często używane do umów kredytów gotówkowych.

WIBOR 6M i 12M również mogą być stosowane do długoterminowych umów kredytowych czy terminowych.

Dane historyczne

Analiza danych historycznych wskaźnika WIBOR to dość trudne zadanie. Jest jednak kilka kluczowych dat dla tego wskaźnika:

• 2000 r.: Stawka WIBOR 3M wynosiła nawet 19,4% w październiku.
• 2008 r.: W okresie kryzysu finansowego najwyższa stawka WIBOR 3M osiągnęła około 6,5% w październiku.
• 2011 r.: Najwyższa stawka WIBOR 3M wynosiła około 5,7% w lipcu.
• 2012 r.: Najwyższa stawka WIBOR 3M osiągnęła około 5,5% w sierpniu.
• 2019 r.: W sierpniu najwyższa stawka WIBOR 3M wyniosła około 2,4%,
• 2020 r.:  średnioroczna stawka osiągnęła najniższy poziom w historii, który wyniósł niewiele ponad pół procenta.
• 2022 r: w październiku stawka WIBOR 3M wynosiła nawet 7,20%.
• 2023 r.: na dzień 12 grudnia WIBOR 3M wynosi 5,85%.

Przez wiele lat obserwowaliśmy wyraźny trend spadkowy. Sytuacja zmieniła się w 2021 r., gdy galopująca inflacja wywołana m.in. pandemią i wojną na Ukrainie wymusiła na RPP podniesienie stóp procentowych.

Aktualne i historyczne notowania stawki WIBOR znajdziesz na www.gpwbenchmark.pl.

Wpływ WIBOR na rynek finansowy

Stawka referencyjna WIBOR ma bardzo duże znaczenie dla banków, innych instytucji finansowych (np. fundusze inwestycyjne), klientów detalicznych i firmowych oraz inwestorów. Przyjrzyjmy się, jaki ma wpływ na różnego rodzaju instrumenty finansowe.

Wpływ WIBOR na kredyty hipoteczne

Rata kredytu ze zmiennym oprocentowaniem składa się z części kapitałowej i części odsetkowej. O wysokości części odsetkowej decyduje stopa procentowa, która jest sumą wskaźnika WIBOR i marży banku. Ani banki, ani tym bardziej kredytobiorcy nie mają wpływu na stawkę WIBOR. Może ona zmieniać się w trakcie umowy wielokrotnie w zależności od sytuacji gospodarczej i wysokości stóp procentowych NBP. Marża jest wartością stałą i stanowi wynagrodzenie banku. Możemy ją z bankiem negocjować, jeśli przedstawimy sensowne argumenty.

Oznacza to, że na koszt finansowania największy wpływ ma właśnie stawka WIBOR. Jeżeli zdecydujemy się np. na kredyt hipoteczny ze zmiennym oprocentowaniem, to musimy liczyć się z ryzykiem zmiany stopy procentowej. Jeżeli wzrasta WIBOR, to wtedy musimy zaciągnąć i spłacać kredyt hipoteczny z wyższym oprocentowaniem.

To ważne

WIBOR jest kojarzony głównie z kredytami hipotecznymi. Jednak są również inne produkty, których oprocentowanie bazuje na stawce referencyjnej. Są to kredyty gotówkowe, kredyty samochodowe, czy też ratalne. Banki biorą ten wskaźnik pod uwagę również przy określaniu rat leasingu. Od stopy WIBOR zależy też wartość niektórych obligacji skarbowych i korporacyjnych.

Wpływ WIBOR na lokaty

Wysoka stawka WIBOR to dobra wiadomość dla tych osób, które chcą ulokować swoje oszczędności w produktach wolnych od ryzyka. Banki zwiększają bowiem wtedy oprocentowanie lokat i rachunków oszczędnościowych. Wynika to z tego, że przy wysokich stopach procentowych bankom bardziej opłaca się ściągać pieniądze z rynku niż pożyczać w NBP. Podwyżki oprocentowania lokat zależy również od tego, jakie jest zapotrzebowanie banków na finansowanie pozyskiwane z rynku.

Wpływ WIBOR na inwestycje

WIBOR wpływa też na rentowność instrumentów dłużnych z oprocentowaniem zmiennym, tj. obligacje skarbowe i korporacyjne. Wzrost wskaźnika referencyjnego powoduje wzrost rentowności obligacji o zmiennym kuponie. Większa rentowność oznacza spadek cen obligacji.

Niski WIBOR powoduje, że spada rentowność obligacji. Taka sytuacja sprzyja inwestycjom w akcje, jednostki funduszy lub nieruchomości.

WIBOR-u używa się również do wyceny instrumentów pochodnych, jak kontrakty terminowe, swapy czy opcje. Strategie inwestycyjne i wycena instrumentów pochodnych zależą m.in. od wysokości stawki referencyjnej.

WIBOR jest ważny dla mniejszych i dużych przedsiębiorstw, ponieważ wpływa na koszty finansowania (np. koszty kredytów inwestycyjnych dla firm), czy koszty emisji długu (jeśli firma chce pozyskać kapitał w ten sposób). Spadek WIBOR sprzyja inwestycjom i zatrudnieniu.

Dlaczego znajomość stawek referencyjnych jest ważna?

Stawki referencyjne mają bardzo duże znaczenie dla rynku finansowego i występują w wielu umowach. Znajomość stawek referencyjnych daje szansę na podejmowanie racjonalnych decyzji, które mogą mieć duży wpływ na naszą stabilność i płynność finansową. Świadomość zmienności stawki referencyjnej i jej zależności od głównych stóp procentowych może nas uchronić przed błędnymi decyzjami związanymi z finansami.

Dobrym przykładem jest kredyt hipoteczny, który jest zobowiązaniem wieloletnim. W tym czasie sytuacja gospodarcza na świecie może się wielokrotnie zmienić. Ostatnie wydarzenia spowodowały wzrost cen, co przyczyniło się do wzrostu inflacji. Konieczne było podniesienie stóp procentowych. Stawki referencyjne poszły w górę, a wraz z nimi raty naszych kredytów. Zaciągając kredyt hipoteczny, musimy być świadomi, że nasze raty będą się zmieniać, dlatego zastanówmy się, czy w przypadku nagłego wzrostu stóp procentowych, będziemy w stanie spłacać raty.

Nasza wiedza dotycząca stawek referencyjnych może nam pomóc również w podejmowaniu takich decyzji jak nadpłata kredytu, czy jego wcześniejsza spłata. W przypadku, gdy oprocentowanie kredytu spada, warto pomyśleć np. o jego nadpłacie. Dzięki temu, gdy dojdzie do wzrostu stóp procentowych, to wtedy odsetki będą naliczane od niższego kapitału.

To samo dotyczy innych zobowiązań, które są oparte o WIBOR, jak np. kredyt gotówkowy, czy leasing. Zmiany wysokości WIBOR mają również wpływ na rentowność obligacji skarbowych czy korporacyjnych. Osoby, które ulokowały oszczędności w obligacjach opartych o wskaźnik referencyjny w przypadku spadku stóp procentowych, zarobią mniej. Dlatego zawsze warto zdywersyfikować nasz portfel inwestycyjny.

Krótko o reformie wskaźnikowej

WIBOR za kilka lat przejdzie do reformy. Obecnie w naszym kraju trwa reforma wskaźnikowa, której celem jest zamiana wskaźnika WIBOR na WIRON. Proces tranzycji zakończy się w roku 2027 r., ale już od tego roku banki mogą wprowadzać do swojej oferty produkty oparte o WIRON.

Należy podkreślić, że zarówno WIBOR, jak i nowy wskaźnik WIRON są zgodne z Rozporządzeniem BMR. Reforma ma na celu dopasowania się do globalnych trendów, które idą w kierunku stosowania wskaźników opartych na jednodniowych transakcjach depozytowych, tzw. overnight. Dzięki temu wskaźniki referencyjne powinny być jeszcze bardziej reprezentatywne. Rynek depozytów jednodniowych jest rynkiem płynnym i odbywa się na nim najwięcej transakcji, dlatego jest na chwilę obecną najlepszym punktem odniesienia dla wskaźników referencyjnych.